Quê mẹ nghèo lắm, mùa nước lũ tràn về nhiều khi nhà không còn gì để ăn. Sáng sáng mẹ dậy sớm lụi cụi dưới bếp rồi đưa nhắc lên mâm cớm cái âu đất nhỏ. Món kho, khi ăn thì mạnh ai nấy quẹt nên có tên kho quẹt, bình dân vậy thôi. Và món ấy làm ra là để hao cơm, ăn tới đâu, vét nồi tới đó.
Kho quẹt ngày xưa chính xác là món ăn dành cho người nghèo, đặc biệt là người dân Nam Bộ. Nhà không có gì ăn, chỉ còn ít nước mắm và tóp mỡ là có thể làm được nồi kho quẹt ngon lành, đủ cho cả nhà ăn. Ngày nay, kho quẹt “sang chảnh” hơn, có mặt trong nhà hàng, trở thành “đặc sản”, cách làm kho quẹt có phần phong phú hơn. Mà kho quẹt muốn ngon thì phải kho nồi đất, khi dọn ăn, cứ bê cả nồi lên.
Món kho quẹt bình dân, làm nhanh, ăn nhanh của người nhà quê chính xác chỉ có nguyên liệu chính gồm nước mắm và tóp mỡ. Ngày xưa, hầu như nhà nào cũng có một thố mỡ thắng trong bếp, ít ai ăn dầu ăn, phần nước mỡ để chiên, xào, nấu, phần tóp cho vào canh, cá kho và làm món… kho quẹt. Khi kho, chỉ cần trộn tóp mỡ với nước mắm, cho ớt trái nguyên, thêm ít đường, bột ngọt vào rồi bắc lên bếp đun riu riu cho đến khi nước mắm cạn bớt, thấy nồi kho hơi sệt là được, nhắc xuống rắc ít tiêu cho thơm.
Lúc ăn, chan ít nước kho quẹt có lẫn tóp mỡ với cơm trắng, đôi khi chả cần rau, cũng ăn ngon lành. Hoặc nếu có cơm nguội thì ngắt cơm thành từng cục, quẹt thẳng vào nồi, ăn đến khi hết cơm thì thôi chứ chẳng biết no. Rồi hễ nhà mà có làm kho quẹt thì ai cũng chực chờ lớp cơm cháy vàng thơm ở đáy nồi, chấm nhai rau ráu.
Nhưng cái thú nhất khi ăn với kho quẹt là khi nồi kho gần hết, còn lại chút ít thì cho cơm vào nồi trộn đều để hạt cơm “quến” hết phần nước kho còn sót lại, tạo thành món cơm trộn kho quẹt ngon hết sẩy. Kho quẹt nếu không ăn với cơm thì ăn với cháo trắng cũng ngon, rất ấm bụng, giải nhiệt, giải cảm cũng hay.
Sau này, người ăn kho quẹt sành điệu hơn, cảm thấy kiểu kho truyền thống chưa… đã, người ta sáng tạo cho thêm thịt băm hay ba rọi xắt nhỏ, hành phi và cả tôm khô vào kho. Nồi kho quẹt từ đó mỡ màng hơn, hấp dẫn hơn và bắt đầu có mặt trong nhà hàng, quán ăn ngày càng nhiều. Kho quẹt dọn ra với đĩa rau xanh luộc đủ loại nào là đậu bắp, bông cải, bầu, rau muống, đậu cô ve, su su…, nhìn thôi đã thèm. Kho quẹt bình dân nhưng đôi khi nó lại nghiễm nhiên “soán ngôi” mấy món cao cấp khác, trở thành món khoái khẩu được nhiều người gọi nhất khi đến quán.
Kho quẹt kiểu mặn có thì kiểu chay cũng có. Làm món kho quẹt chay, người ta cho đậu hũ trắng xắt hạt lựu, nấm rơm, phi thơm hành tỏi hay hành boa-rô rồi dùng nước tương hoặc nước mắm chay để kho. Nồi kho quẹt chay cũng thơm ngon không kém kiểu kho quẹt mặn.
Người Nam Bộ ngày xưa khi làm món kho quẹt, cũng chỉ nghĩ món ấy tiết kiệm, ăn cho qua bữa qua ngày những khi thiếu thốn thịt cá nên nhà nào ăn kho quẹt thì biết là nhà ấy nghèo. Nhưng kho quẹt ngày nay không còn phân biệt giàu nghèo nữa, nó đã có tiếng nói xứng đáng hơn trong bữa cơm Việt. Người ta ăn kho quẹt bởi vì nó thật sự là một món ngon, cái ngon đậm đà mang hồn quê rõ nét.
Theo: Châu Thành
