Trong dịp Tết Hàn thực, theo phong tục nhiều gia đình người Việt kiêng ăn mặn với hàm ý không sát sinh và hạn chế việc di chuyển nhà cửa…
Nguồn gốc Tết Hàn thực
Theo nhà nghiên cứu văn hóa Trịnh Sinh, Tết Hàn thực ở Việt Nam bắt nguồn từ một điển tích của Trung Quốc được lưu truyền tới ngày nay. Theo nghĩa chữ Hán, “Hàn” là lạnh, “thực” là ăn. Tết Hàn thực có ý nghĩa là ngày Tết ăn đồ lạnh.
Đời Xuân Thu, vua Tấn Văn Công nước Tấn, gặp loạn nên phải bỏ nước lưu vong sống cảnh nay trú nước Tề, mai ở nước Sở. Bấy giờ, có một hiền sĩ tên là Giới Tử Thôi, theo phò vua đã giúp đỡ nhiều mưu kế.
Một hôm, trên đường lánh nạn, lương thực cạn kiệt, Giới Tử Thôi phải lén cắt một miếng thịt đùi mình nấu lên dâng vua. Vua ăn xong, hỏi ra mới biết đem lòng cảm kích vô cùng. Giới Tử Thôi theo phò vua Tấn Văn Công trong vòng mười chín năm trời, cùng nhau nếm mật nằm gai, khổ luyện thành tài.
Về sau, Tấn Văn Công giành lại được ngôi vương, phong thưởng rất hậu cho những người có công nhưng lại quên mất Giới Tử Thôi. Giới Tử Thôi không oán giận gì, về nhà đưa mẹ vào núi Điền Sơn ở ẩn.
Tấn Văn Công về sau nhớ ra, cho người đi tìm Tử Thôi. Nhưng vì là người không tham danh vọng, Tử Thôi nhất quyết không quay về lĩnh thưởng. Tấn Văn Công ra lệnh đốt rừng (muốn thúc ép Tử Thôi quay về). Không ngờ Tử Thôi quyết chí, hai mẹ con cùng chịu chết cháy trong rừng.
Vua đau lòng, thương xót nên đã lập miếu thờ và hạ lệnh trong dân gian phải kiêng đốt lửa ba ngày, chỉ ăn đồ nguội nấu sẵn tưởng niệm Giới Tử Thôi. Cũng từ đó, ngày mùng 3/3 âm lịch hằng năm được coi là ngày Tết Hàn thực.
Tết Hàn thực ở Việt Nam
Mặc dù có nguồn gốc từ Trung Quốc nhưng Tết Hàn thực của người Việt không phải để tưởng nhớ đến Tử Thôi.
Theo nhà nghiên cứu văn hóa Trịnh Sinh, khi sang tháng 3, thời tiết bắt đầu nóng lên, chuẩn bị bước sang mùa hè. Để đánh dấu giai đoạn chuyển mình này của vạn vật, vào ngày 3/3 âm lịch, người dân làm bánh trôi, bánh chay để cúng tế đất trời, tổ tiên.
Người Việt đã sáng tạo ra món bánh trôi, bánh chay với ý nghĩa tượng trưng là những món ăn nguội. Vì vậy người Việt gọi ngày mùng 3/3 âm lịch là tết bánh trôi – bánh chay. Và cũng trong dịp này, dù ai đi đâu, ở đâu đến ngày này cũng cố gắng về với gia đình để đi tảo mộ, cùng nhau ngồi bên mâm cơm sum họp.
Hiện, Tết bánh trôi bánh chay là một ngày lễ quan trọng ở nhiều tỉnh thuộc đồng bằng Bắc bộ. Trong ngày này, người dân thưởng thức những đồ ăn lạnh thay vì nổi lửa nấu nướng.
Tết Hàn thực, người Việt Nam cúng gia tiên hay cúng Phật?
Trong Tết Hàn thực, người Việt thường làm bánh trôi, bánh chay để cúng lễ. Nhà nào thờ Phật thì sắm sửa lễ cả ban thờ Phật và ban thờ gia tiên. Ngoài ra, nhiều nơi cũng cúng cả thần hoàng để bày tỏ lòng thành kính của gia chủ.
Những thứ không thể thiếu trong mâm lễ cúng Tết Hàn thực
5 hoặc 3 bát bánh trôi + 5 hoặc 3 bát bánh chay
Do Tết Hàn thực có ý nghĩa là mọi nhà ăn đồ lạnh nên vào ngày này các gia đình không thể thiếu những đĩa bánh trôi, bánh chay. Đây là những món ăn mang đặc trưng mang cả hương vị thanh trong của đất trời.
Nói về con số bát bánh trôi và bánh chay phải là 5 hoặc 3 bởi vì cha ông ta quan niệm số lẻ là số tâm linh. Người ta thắp hương cũng thường thắp 1 nén hoặc 3 nén, 5 nén chứ ít khi thắp số chẵn.
Một đĩa ngũ quả tươi
Các gia đình có thể mua một đĩa gồm 5 loại hoa quả tươi đúng mùa có màu sắc khác nhau như màu xanh, đỏ, vàng, tím… để đại diện cho ngũ hành. Hoặc nếu đơn giản hơn, gia đình có thể chỉ bày biện 1 đĩa quả tươi thành tâm là được.
Hương, hoa tươi, trầu cau
Thông thường trong lễ cúng nào dù to hay nhỏ, người Việt đều không thể thiếu hương, hoa tươi và trầu cau để trên ban thờ.
Một ly nước sạch
Dù là cúng Phật hay cúng gia tiên và không chỉ trong Tết Hàn thực mà trong mọi lễ cúng khác, thứ không thể thiếu trên bàn thờ là 1 ly nước sạch.
Những điều kiêng kỵ trong ngày Tết Hàn thực
Theo nguồn gốc thì vào ngày Tết Hàn thực mọi người nên kiêng đốt lửa. Nhưng vào ngày này người Việt không kiêng lửa, mọi việc nấu nướng vẫn được thực hiện bình thường, chỉ có điều người Việt dùng bánh trôi bánh chay cho Tết Hàn thực với ý nghĩa tượng trưng đó là những thức ăn nguội – hàn thực.
Một điều thường thấy trong những ngày đầu tháng 3 âm này, người dân thường kiêng ăn mặn (không ăn sinh mạng chúng sinh), đặc biệt trong 3 ngày từ mùng 3- mùng 5 tháng 3 âm lịch, nhiều gia đình thường ăn chay.
Theo Gia đình & Xã hội
